Bên cạnh công việc chuyên môn được đánh giá cao, bác sĩ, Thầy thuốc ưu tú, nhà thơ Phạm Đình Phú là tác giả của những tập thơ, truyện ký được viết bằng sự chân thành, giản dị từ tiếng lòng mình. Ông chia sẻ: "Nhà văn, nhà thơ, bác sĩ có chung trái tim ấm nóng, và có lẽ vì điều này mà nhiều bác sĩ đến với văn chương".

Nhà thơ, nhà văn, bác sĩ đều cần trái tim ấm

- Những bài thơ đầu tiên được ông làm lúc đang ở chiến trường hay khi đã trở về với thời bình?

Tôi không phải là người có năng khiếu làm thơ dù rất thích đọc sách và viết, mãi sau này đến khi về hưu mới tập làm thơ. Thói quen đọc sách có từ thời đi học, từ đó tập tành viết theo. Lúc ở chiến trường tôi có tham gia viết báo tường, chia sẻ kinh nghiệm, câu chuyện chuyên môn.

Trong chiến tranh, khi gặp những bệnh nhân đặc biệt tôi ngẫu hứng làm vài câu thơ. Tôi nghĩ đó chính là chất xúc tác ban đầu để viết thơ sau này.

- Từ đâu ông có động lực nào để ra mắt tập thơ đầu tiên?

Chính những câu thơ chắp vá khi xưa ấy dẫn dắt tôi đến với tứ thơ rồi hình thành các bài thơ ngắn. Sau 3 tháng nghỉ hưu, tôi viết một số bài và đưa cho những nhà thơ, nhà văn đồng thời là bạn, là bệnh nhân của tôi như nhà văn Lam Giang, nhà thơ Xuân Trường đọc. Các anh đã động viên và nhiệt tình góp ý, sửa lại chút đỉnh để tôi có những bài thơ "nên hồn nên dáng" hơn. Tập thơ đầu tiên Có thể nào quên đã ra đời theo dòng hồi tưởng của bản thân có cảm giác mới mẻ, sống động như thế.

Những tập thơ sau đó tôi tiến bộ dần cũng nhờ sự bồi dưỡng, giúp đỡ từ những bệnh nhân - nay trở thành bạn thơ.  

- Khi nói đến bác sĩ, người ta thường nghĩ tới cái đầu lạnh và nhà thơ thì thường mang cảm xúc ấm nóng, những điều này liệu có mâu thuẫn trong một con người? Vì sao không ít bác sĩ lại cầm bút sáng tác, thưa ông?

Những người làm ngành y trước hết cần có tâm đức mới có thể theo nghề. Và cái đầu lạnh chưa đủ mà cần có một trái tim ấm nóng nữa! Cái đầu lạnh giúp mình vượt qua nghịch cảnh như những vụ tai nạn hàng loạt hoặc nhất là lúc bệnh nhân nguy cấp trong hoàn cảnh chiến trường đầy khó khăn hay bên cạnh áp lực cuộc sống thời bình sau này. Nếu không có đầu lạnh, bác sĩ khó mà tỉnh táo, tay sẽ run, sẽ lo sợ, thiếu ý chí, nghị lực để vượt qua; cũng nhờ cái đầu lạnh mà chẩn đoán bệnh chuẩn xác, có phác đồ điều trị hợp lý...

Thế nhưng, trái tim ấm mới giúp cho mình chia sẻ với nỗi đau đớn, mất mát của bệnh nhân trên cơ thể hoặc thông cảm được những lo lắng của gia đình người bệnh. Trái tim nóng của bác sĩ cũng truyền cho bệnh nhân niềm tin, trao cho họ liều thuốc tinh thần đặc biệt để họ yên tâm, tin tưởng, hỗ trợ giúp sức cho mình điều trị thành công.

Tôi nghĩ, trái tim ấm nóng ấy cũng rất giống với trái tim đầy cảm xúc của những người làm thơ, viết văn. Bởi vậy, khá nhiều bác sĩ, y tá và cả điều dưỡng cũng sáng tác văn thơ mà không có sự mâu thuẫn gì.

Trải nghiệm là chất liệu quý cho sáng tác

- Từng “thử lửa” qua hai chiến trường ác liệt ở Quảng Trị và biên giới phía Bắc, những kỷ niệm nào để lại nhiều ấn tượng với ông và là chất liệu quý cho trang viết?

Tôi có rất nhiều kỷ niệm ở chiến trường đã chia sẻ trong truyện ký Blouse màu lá (NXB Thanh niên). Đầu năm 1971, chuẩn bị mở chiến dịch Quảng Trị, khi đó tôi mới tốt nghiệp Đại học Y khoa Hà Nội được điều động vào chiến trường. Ca phẫu thuật đầu tiên mà tôi thực hiện là cắt chân cho một nhân vật khá đặc biệt. Lúc ấy chúng tôi còn chưa đến bệnh viện mà đang trên đường hành quân. Một chiến sĩ dẫm phải mìn nát hai bàn chân, máu chảy rất nhiều. Tôi tìm hiểu qua đồng đội biết được rằng đó chính là thầy giáo cũ của mình thời cấp 2. Trên đường hành quân thì làm gì có thuốc mê, chỉ có một vài loại thuốc tê. Lúc đó thầy còn rất tỉnh táo, tôi động viên và hỏi: "Không có thuốc mê, thầy có chịu đựng được không?". Thầy bảo: "Thầy chịu được, em cứ làm đi, giọng rất quyết đoán".

Thầy giáo của tôi lấy một cành cây lót vào một cái khăn mặt và cắn chặt hai hàm răng để đỡ đau. Tôi được các đồng chí hỗ trợ cắt bàn chân dập nát cho thầy, cảm giác đau xót vô cùng! May sao thầy vượt qua được và về hậu phương tiếp tục công việc giảng dạy.

Khi vào bệnh viện tiền phương - Bệnh viện Quân y 112 phục vụ chiến dịch Quảng Trị cũng có nhiều điều đáng nhớ. Có lần, chúng tôi đang mổ lấy mảnh bom bi xuyên qua bụng đồng đội trong hang đá (hang tự nhiên, được bố trí thành khu vực phòng mổ chứa được 50 - 60 người) thì bị địch phát hiện mục tiêu, thả bom B52 trước cửa hang. Khói bụi, đất đá văng lên bàn mổ, văng cả lên người bệnh, chúng tôi đành phải đưa bệnh nhân ra bờ suối, nhờ những tán cây che để tiếp tục mổ lấy mảnh đạn. 

Tôi cũng gặp một bệnh nhân khá ấn tượng có biệt danh là Thịnh “cụt ba giò”, từ tuyến trước gửi về. Cái tên này do các bệnh nhân khác gọi trêu đùa chứ bác sĩ làm gì dám. Anh tên Lê Văn Thịnh, bị thương tới mức… cụt cả hai chân và một phần giữa. Thịnh là người hài hước, cởi mở, rất thích anh em gọi mình như vậy. Và chúng tôi cũng chữa cho bệnh nhân lành lặn.

Tầm 6 - 7 năm sau, tôi bị thương, về điều trị ở Viện Quân y 110. Lúc đang tập luyện có một bệnh nhân lại vỗ vai hỏi: “Anh ơi, anh có phải là bác sĩ Phú hồi ở bệnh viện tiền phương trong hang đá không?". “Vâng, tôi là bác sĩ Phú đây, nhưng anh là ai?”. “Dạ em đây, Thịnh đây, Thịnh cụt ba giò đây”. Anh ấy xúc động nói, tôi mừng rỡ nhận ra bệnh nhân cũ. Thịnh tâm sự suốt 3 tiếng đồng hồ, vui nhất là trước khi chia tay, anh nói: “Nếu không có bác sĩ và đồng đội viện Quân y 112 em đã theo giun dế lâu rồi. Nhờ bác sĩ báo lại các đồng đội, em đã trở lại người bình thường rồi, hiện có cháu gái. Cụt ba giò nhưng có một cháu gái đấy ạ!".

Đó là những kỷ niệm tôi không thể quên được trong cuộc đời làm bác sĩ quân y và đã đưa vào tác phẩm của mình.

Viết thật và sống thật

- Làm 4 tập thơ nhưng nhắc tới bác sĩ Phạm Đình Phú, nhiều bạn bè văn chương lại nhắc tới Blouse màu lá, một tác phẩm truyện ký hiếm hoi về ngành quân y. Điều này với ông là niềm vui hay nỗi buồn? 

Thực ra Blouse màu lá được viết khá lâu rồi, song song với làm thơ. Chỉ là mãi sau này mới in. Với tôi, tác phẩm nào được độc giả ghi nhận tốt hay dở cũng vui vì được động viên thì thêm phấn chấn, chê dở giúp nhìn ra yếu kém mà sửa. Văn chương với tôi chỉ là nghiệp, là tay trái mà thôi. Quan trọng hơn cả là được chia sẻ thật những cảm xúc của mình.

Thơ là tiếng nói cất lên từ sâu thẳm cõi lòng. Có những trạng thái cảm xúc rất kỳ lạ. Ví dụ như khi còn ở chiến trường, tôi ngẫu hứng viết những câu thơ sau một ca phẫu thuật cho bệnh nhân bị hỏng mắt: “Giặc Mỹ bắn anh/ Tôi lại múc mắt anh/ Lòng quặn đau khi nghe anh hỏi/ Sao đêm nay dài thế bác sĩ ơi…”.

Bây giờ thấy đó là những câu sơ sài, gần như không có nghệ thuật nhưng rất tự nhiên. Tôi đã viết ra những câu chưa hẳn là thơ nhưng thêm phần ý nghĩa trong cuộc sống, nhất là nơi chiến trường khắc nghiệt. 

- Trong "Blouse màu lá" ông còn vạch trần sai trái, tiêu cực, chạy theo bạc tiền danh vọng, hãm hại người khác, làm vấy bẩn chiếc áo blouse. Nói thẳng nói thật hình như là đặc tính của nhà thơ, thầy thuốc người Nghệ? Ông có gặp khó khăn gì khi người ta vẫn nói “thẳng thắn thường thua thiệt”?

Trong tác phẩm này tôi có nói khá nhiều những câu chuyện bản thân đã trải nghiệm. Tôi mất cha lúc chưa đầy 3 tuổi, không hình dung được hình dáng ông như thế nào. Mãi gần 50 năm sau nhờ sự giúp đỡ của tỉnh Bình Trị Thiên - nơi bố hy sinh, tôi mới đi tìm được hài cốt và đưa về nghĩa trang quê hương. Nhìn lại cuộc đời thấy mình hoàn thành được những điều đã hứa với cha, không làm gì sai trái và làm tròn nhiệm vụ được giao. Tôi hạnh phúc với niềm vui giản dị ấy.

Sự thẳng thắn, lòng tự trọng không cho phép tôi im lặng khi thấy sai trái, bất hợp lý và đấu tranh dù chấp nhận thua thiệt. Đó cũng là những kỷ niệm lẫn lộn buồn vui với nghề mà sau này tôi có dịp trải lòng qua trang sách.

Ảnh: NVCC